Sputnik Photos - kolektywność. Pierwsza część badań nad działalnością.

To podstawowe założenie trwających ponad dekadę badań, jakie podjęły fotografki Susan Meiselas i Wendy Ewald oraz badaczka Ariella Azoulay. Ich podsumowaniem jest książka zatytułowana Collaboration. Potential History of Photography (Współpraca. Możliwa historia fotografii), która ukazała się w październiku 2023 roku. Azoulay, Meiselas i Ewald, wraz z zespołem zaproszonych specjalistów i specjalistek, przyglądają się na nowo fotografii, definiując ją przede wszystkim jako „akt współpracy” i „wydarzenie”. W tym „akcie” równie ważną rolę pełnić mogą fotografka, fotografowany, społeczność, odbiorca, instytucja władzy, a także osoba, która używa obrazu, reprodukuje go lub konserwuje itd. Akt ten może mieć także różne formy – i samo „uchwycenie chwili” na zdjęciu jest tylko jedną z nich, funkcjonuje na równi z kolekcjonowaniem, dzieleniem się, oglądaniem, porządkowaniem, archiwizowaniem, komentowaniem…

Fotografia tak rozumiana wyrasta z relacji oraz ma moc tworzenia nowych. I choć autorki jasno podkreślają, że współpraca w tym rozszerzonym znaczeniu jest daleka od prostej definicji kolektywności, że opisuje model działania „bez sugerowania kolektywu lub dążenia do utworzenia kolektywu”, to jednak ich badania stanowią ważne tło dla działań Sputnik Photos. Dokładnie w tym samym czasie, kiedy Meiselas, Ewald i Azoulay prowadzą swoje badania, przepisując od nowa historię fotografii, Sputnik Photos w praktyce testuje „różne formy bycia razem”. 

Współpraca jest bowiem podstawą ich praktyki od początku, czyli od roku 2006. Jednak daleko wykracza poza samą ideę kolektywu, rozumianego jako grupa osób, które łączy podobna wrażliwość, zbliżone myślenie o roli medium, wspólny cel, organizacja i więzi towarzyskie.

Wszystkie wymienione tu formy współdziałania są odbiciem poszukiwań artystów i artystek na całym świecie, obrazem dynamicznie zmieniającej się fotografii, czego znakiem jest chociażby przywołana wyżej książka. W krajobrazie polskim często jednak zaczynają pojawiać się właśnie dzięki inicjatywom fotografów i fotografek Sputnik Photos. Testowane przez nich formy działania stają się narzędziami pracy nowych pokoleń artystów. W tej publikacji, pierwszej z trzech planowanych, przyglądamy się więc nie tylko różnym aspektom pracy twórczej, edukacyjnej i działaniom solidarnościowym Sputnik Photos, ale także szerzej – temu, w jaki sposób zmienił się obraz fotografii przez ostatnie 20 lat.

Marta Szymańska

publikacja (pdf)